Σταθιά: Ορισμός και λίγα σχόλια

Χαϊδοκώλης, καληνυχτάκιας, τον έστειλε για τσάι, χημείο, εσύ και ο γρύλλος σου, κωλοβαράω (ως μεταβατικό ρήμα: κωλοβαράω να πάω στη δουλειά). Οι Λαιστρυγόνες, όπως όλες οι παρέες, χρησιμοποιούν μια σειρά από εκφράσεις και λέξεις, οι οποίες, αν δεν είναι αποκλειστικό κτήμα μιας συγκεκριμένης ιδιολέκτου, σίγουρα δεν απαντούν στο λεξικό. Ποιες από αυτές ανήκουν σε ένα ευρύτερο λεξιλόγιο χρηστών - παθητικό ή ενεργητικό - δεν το ξέρω. Πάντως μέσα σε αυτό στο συρφετό των ψιλο-σόκινγκ, ψιλο-εξυπναδίστικων νεολογισμών ξεχωρίζει ένας όρος, ο οποίος αναμφισβήτητα ξεκίνησε στον ευρύτερο φιλικό κύκλο των Λαιστρυγόνων. Από όσο γνωρίζω, δεν έχει επεκταθεί παραέξω. Πρόκειται για τον όρο σταθιά και (επομένως) για το στάθη, αυτόν που λέει σταθιές.

Μετά από σκέψη ετών έχω καταλήξει ότι η ουσία της σταθιάς (χωρίς να εξαντλεί την έννοια, όπως θα δούμε) είναι η έκφραση βεβαιότητας για ζητήματα τα οποία, είτε δεν επιδέχονται ακριβείς προσδιορισμούς, είτε απαιτούν ενδελεχή πειραματική έρευνα, στην οποία ο εν λόγω στάθης δεν έχει προβεί. Αν η βεβαιότητα του στάθη συνοδεύεται και από κάποια προσπάθεια ποσοτικής ανάλυσης τόσο το καλύτερο˙ τόσο δυνατότερη, μεγαλύτερη η σταθιά του.

Οι πιο προφανείς σταθιές, και ο ευκολότερος τρόπος για μια πρώτη προσέγγιση του όρου, κινούνται γύρω από τα ποσοστά και τους αριθμούς. «Το 60% των γυναικών φιλιούνται στο πρώτο ραντεβού.» «Πάνω από τις μισές φορές βρέχει τη Μεγάλη Παρασκευή.» «Το σπίτι απέχει 300 μέτρα από τη θάλασσα» (Πιστέψτε με˙ ήμουν ρίπτης στα νειάτα μου. Ο υπολογισμός αποστάσεων με το μάτι είναι πολύ δύσκολη υπόθεση). Προφανώς είναι ανέλπιστο δώρο για κάθε φίλο της σταθιάς αν ο στάθης-χρήστης της στατιστικής δεν περιοριστεί σε στρογγυλό νούμερο, αλλά δώσει ακριβέστερη προσέγγιση. «Το 63% των Αγγλίδων τουριστριών έρχονται στην Ελλάδα για σεξ και αλκοόλ.» Προσοχή: η υπερβολική ακρίβεια (πχ. «Το 62.75% των Αγγλίδων...», «275 μέτρα») είναι πολύ καλή για να είναι αληθινή. Το πιθανότερο είναι ο συνομιλητής σας να είναι υποψιασμένος. Αλλιώς, συγχαρητήρια: βρήκατε το ιερό δισκοπότηρο της υπερσταθάρας.

Το επόμενο λογικό βήμα στη σταθιά είναι η εύρεση μιας δικαιολόγησης αυτού του ποσοστού/αριθμού ή, τέλος πάντων, της θέσης που εκφράστηκε με τόσο μεγάλη βεβαιότητα. Εδώ η σταθιά φλερτάρει στενά με τη θεωρία της συνωμοσίας. «Ο λόγος που βρέχει τόσο συχνά τη Μεγάλη Παρασκευή οφείλεται στον τρόπο υπολογισμού του Πάσχα και στην κίνηση της σελήνης. Κάτι ήξεραν οι Πατέρες της Εκκλησίας/Βυζαντινοί Καλόγεροι» «Οι Αμερικάνοι ήθελαν η Παπαρίζου να πάρει τη Γιουροβίζιον γιατί....» (συμπληρώνει ο καθένας την αγαπημένη του αιτιολόγηση). Θα λέγαμε πως η θεωρία συνωμοσίας είναι μια υποκατηγορία της σταθιάς. Ιδιαίτερα όταν η πιθανή πλεκτάνη ξεσκεπάζεται με ρητορικές ερωτήσεις που αρχίζουν με το «Είναι τυχαίο...» ή «Δεν σου κάνει εντύπωση...»

Για να ανακεφαλαιώσουμε, μέχρι τώρα δώσαμε την ποσοτική ανάλυση και τη συνωμοσιολογία ως συστατικά της σταθιάς. Αυτές θα λέγαμε ότι είναι και οι πιο απλές περιπτώσεις. Υπάρχει, όμως, και μια τρίτη κατηγορία, όπου η σταθιά συναντά την επιστήμη. Ας πάρουμε την εξής πρόταση: «Ποτέ μη βάζετε πάγο στο μαλτ ουίσκι. Καταστρέφει τη γεύση. Χρειάζονται μόνο μερικές σταγόνες νερό, κατά προτίμηση αποσταγμένο, για να διαλυθούν τα χημικά και να αναδυθούν τα αρώματα του ποτού.» Η φράση σίγουρα μυρίζει σταθιά. Όμως διίστανται οι απόψεις για τα ακριβή κριτήρια εφαρμογής του όρου.

Μια πρώτη σημαντική ερώτηση που καλούμαστε να απαντήσουμε είναι αν η ταυτότητα του ομιλητή επηρεάζει την κρίση μας για το βαθμό της σταθιάς του. Πρέπει να αποφασίσουμε αν έχει σημασία αν η παραπάνω άποψη για τα μαλτ διατυπώνεται από το νεόπλουτο μεγαλοχασάπη γείτονά μας, από έναν διδάκτορα της νευροφυσιολογίας ή τον τεχνικό διευθυντή της Glemorangie. Υπάρχουν επιστημονικές ή επαγγελματικές ιδιότητες που επιτρέπουν σε κάποιον να διατυπώνει απόψεις χωρίς να κινδυνεύει να χαρακτηριστεί στάθης; Και ποιος καθορίζει αυτή τη την ασυλία; Αν μάθουμε ότι ο χασάπης γείτονας πίνει ένα μπουκάλι ουίσκι κάθε βράδυ, θα αλλάξει, άραγε, η άποψη μας για το δικαίωμα του να τοποθετείται πάνω στη σωστή μέθοδο παρασκευής του τέλειου μαλτ;

Υπάρχει, όμως, και μια σκληροπυρηνική σχολή που λέει πως η σταθιά είναι σταθιά άσχετα από το ποιος τη διατυπώνει. Αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ είναι ένα συγκεκριμένος χαρακτήρας, μια χροιά που παραπέμπει σε σταθολογία, ανεξάρτητα από το κύρος του ομιλητή και, συχνά, ανεξάρτητα από την υποτιθέμενη επιστημονική-επιστημολογική υπόσταση της διατυπωθείσας πρότασης. Αν η στάση αυτή μας φαίνεται υπερβολικά αυστηρή στην πραγματικότητα αντανακλά μια εμπειριστική ιεράρχηση των επιστημών, η οποία έχει γίνει κοινός τόπος στο δυτικό κόσμο. Ο φυσικός που υπολογίζει την ταχύτητα ενός βλήματος ή την τροχιά ενός κομήτη χαίρει, καλώς ή κακώς, ενός ευρύτερου σεβασμού και μιας αποδοχής την οποία μόνο να προσεγγίσουν μπορούν ο γιατρός που προβλέπει ότι οι περισσότεροι καπνιστές θα πεθάνουν πρόωρα, ο οικονομολόγος που περιμένει ότι ο αυξημένος ανταγωνισμός θα φέρει μείωση των τιμών ή ο αστρολόγος που προειδοποιεί πως το 2009 θα είναι δύσκολο για τα ψαράκια και τους τοξότες. Επομένως, ο όρος σταθιά απλώς αποτυπώνει τις ήδη προϋπάρχουσες κοινωνικές προκαταλήψεις για το τι αποτελεί σοβαρό αντικείμενο επιστημονικής μελέτης και το τι είναι απλά πεδίο ανεξέλεγκτων εικασιών, αυθαίρετων θεωρίων ή, πιο κομψά και απλά, σταθιών.

Πλησιάζουμε στη διπλή εκείνη υπόσταση της σταθιάς που την καθιστά τόσο ενδιαφέρουσα. Από τη μία το στάθης είναι, λίγο πολύ, συνώνυμο του βλάκα, του φαφλατά, του ξερόλα. Δεν είναι και ό,τι καλύτερο να σε πουν. Από την άλλη η σταθιά είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσουμε για να επεκτείνουμε τη συζήτηση πέρα από τα απλά καθημερινά ζητήματα, τις στεγνές αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα, μέρη, γεγονότα. Κάθε προσπάθεια διεύρυνσης του ορίζοντα, κάθε πέρασμα από το ειδικό στο γενικό, κρύβει μέσα του το σπέρμα της σταθιάς. Είτε μαθαίνει κανείς να ζει με το ρίσκο του να τον πουν στάθη, είτε περιορίζεται στα απολύτως απαραίτητα: «Ξύπνησα, πήγα εκεί, είδα εκείνον, έφαγα, έφυγα, κοιμήθηκα.» Χωρίς δόση υπερβολής, θα λέγαμε πως η σταθιά είναι γενεσιουργός δύναμη, απαραίτητο στοιχείο για την πνευματική πρόοδο. Και η χλεύη που τη συνοδεύει είναι η χλεύη που, από την αρχαιότητα, συνοδεύει την κάθε προσπάθεια να πει κανείς κάτι καινούριο και διαφορετικό και η οποία παίρνει σβάρνα, συλλήβδην, τους πάντες, από το Σωκράτη και το Γαλιλαίο, μέχρι αυτούς που βλέπουν UFO στις ερήμους του New Mexico. (Σημ: Αν η αντίδρασή σας στην παραπάνω παράγραφο είναι οτιδήποτε άλλο από το «Τι γράφει ο στάθης!», τότε πρέπει ή να ξαναδιαβάσετε την παράγραφο ή να ρίξετε άλλη μια ματιά στους ορισμούς και τα παραδείγματα της σταθιάς).

Η δυσκολία ορισμού της σταθιάς δεν είναι απαραίτητα εμπόδιο στην ευρύτερη καθιέρωσή της (εδώ μπήκε στα λεξικά το καφκικό). Το σημαντικό τεστ για το αν μπορεί να σταθεί και να διαδοθεί είναι το κατά πόσο περιγράφει μια κατηγορία η οποία είναι, όντως, αναγνωρίσιμη και δεν καλύπτεται από οποιονδήποτε ήδη ισχύοντα όρο. Πάντως, από εδώ και στο εξής, θεωρούμε πως την έχουμε εξηγήσει και επιτρέπεται απηνώς η χρήση της στο μπλογκ. Όπως θα έλεγε και ο Wittgenstein, αν διάβαζε Λαιστρυγόνες: «Για όσα δεν μπορεί κανείς να μιλά, για αυτά πρέπει κανείς να λέει σταθιές.»


ΥΓ1: Δεν παίρνω θέση για το αν η σωστή ορθογραφία είναι σταθειά ή σταθιά. Παρακαλούνται οι στάθηδες-φιλόλογοι φίλοι του μπλογκ να διατυπώσουν την άποψη τους.
ΥΓ2: Ο όρος, προφανώς, προέρχεται από έναν υπαρκτό πρόσωπο, ονόματι (σωστά μαντέψατε) Στάθης. Είναι ενδιαφέρον φιλοσοφικό ερώτημα αν ο αρχικός αυτός Στάθης είναι, κατά κάποιον τρόπο, το πλατωνικό αρχέτυπο του στάθη. Το πρότυπο μέτρο στο Διεθνές Γραφείο Βαρών και Μετρήσεων στις Σέβρες, στο Παρίσι, έχει απαραίτητα μήκος ενός μέτρου;