Η πρώτη κρίση SciFi

Στα έργα επιστημονικής φαντασίας τα σενάρια καταστροφής είναι συνήθως δύο: Επιδρομή εξωγήινων ή τεχνολογία που ξεφεύγει από τον έλεγχο αυτών που τη δημιούργησαν. Δεν είμαι βέβαιος αν στο πρόσφατο χρηματοοικονομικό κραχ συμμετείχαν και όντα από άλλους πλανήτες. Βέβαια, αν βγει στο τέλος ότι ο John Thain (ο πρόεδρος της Merrill Lynch που παρήγγειλε σκουπιδοτενεκέ 1,400 δολαρίων) κατάγεται από ένα δορυφόρο του Άλφα Κενταύρου δε θα πέσω και από τα σύννεφα. Πάντως, η εικόνα ενός πολύπλοκου συστήματος που γίνεται ανεξέλεγκτο και στρέφεται εναντίον των εμπνευστών του δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα που ζούμε. (Είμαστε όλοι ΟΚ για το πώς δουλεύουν τα CDO, CDS, CPPI, παράγωγα στον iTraxx, Fade-In Options, τα cumulative caps και τα First to Default καλάθια ή να κάνουμε ένα φρεσκάρισμα;)

Αυτό που με φοβίζει πιο πολύ στην όλη ιστορία της οικονομικής κρίσης είναι η πασιφανής άγνοια όλων των υποτιθέμενων ειδικών για τα αίτια, και επομένως, τις ενδεδειγμένες λύσεις. Πιο απλά: κανείς δεν έχει πάρει πρέφα τι συμβαίνει.

Ας εξετάσουμε τέσσερεις από τις πιο πιθανές θεωρίες που κυκλοφορούν:

1. Η απληστία είναι ένα από τα πιο πρωτόγονα συναισθήματα. Όλος ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει δομηθεί πάνω στην ανάγκη να τη τιθασεύσει. Αν φταίει η απληστία, γιατί δε φταίει και ο έρωτας ή το ένστικτο της αυτοσυντήρησης; Το 1987, στην ταινία Wall Street, ο Gordon Gekko-Michael Douglas μας είπε ότι «Η απληστία είναι καλή». Ένα από τα πιο τετριμμένα κλισέ είναι ότι στις αγορές κυριαρχούν «η απληστία και ο φόβος». Και εμείς έπρεπε να περιμένουμε να χρεοκοπήσει η Lehman Brothers για να μάθουμε ότι υπάρχουν και άπληστοι τραπεζίτες. (Λέτε να βγει τίποτε και για αλκοολικούς μπάρμεν και νταήδες γκάνγκστερ;)

2. Οι απολαβές των golden boys. «Δεν μπορεί ένας τραπεζίτης να παίρνει 10 φορές το μισθό ενός καρδιοχειρουργού», μου είπε πρόσφατα ένας φίλος του μπλογκ. «Για αυτό φτάσαμε εδώ». Δεν έχω άποψη πάνω στη συγκριτική δυσκολία και την προσφορά-ζήτηση των διαφόρων επαγγελμάτων. Πάντως, αν οι υπέρογκες αμοιβές μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα, δεν αποκλείεται το επόμενο μπαμ να έρθει από τα μηνιάτικα της Ελένης Μενεγάκη και του Γρηγόρη Αρναούτογλου.

3. Οι ελεγκτικοί μηχανισμοί. Εδώ, σίγουρα, είμαστε πιο κοντά στην αλήθεια. Αν κάποιοι δεν άξιζαν τα χρήματα που έπαιρναν, αυτοί δεν ήταν οι traders του City, αλλά οι υπάλληλοι των κυβερνήσεων, των κεντρικών τραπεζών, των μηχανισμών πιστοληπτικής πιστοποίησης (Moody’s, S&P, Fitch) και των επιτροπών κεφαλαιαγορών˙ όλοι, δηλαδή, που υποτίθεται ότι επόπτευαν. Το γεγονός ότι πολλοί (οι περισσότεροι;) από αυτούς τους τύπους έχουν ακόμα τις δουλειές τους είναι σκάνδαλο μεγαλύτερο από τα μπόνους στις τράπεζες που φαλίρισαν. Και πάλι, όμως, εκτός αν πρόκειται για ομαδική παράκρουση ή κάποιο μολυσματικό νόσημα δεν έχουμε μια πειστική εικόνα της παθολογίας του συστήματος.

4. Τα μοντέλα. Οι τράπεζες, ακούμε, επέτρεψαν και προώθησαν, την υπερχρέωση νοικοκυριών και επιχειρήσεων. Με άλλα λόγια δεν ήταν σε θέση να εκτιμήσουν το μέγεθος και τους κινδύνους της μόχλευσης της οικονομίας. O Nassim Nicholas Taleb με τα δύο βιβλία του «Fooled by Randomness» και «The Black Swan» θεωρείται ο προφήτης της κρίσης που διανύουμε. Το κύριό του επιχείρημα είναι, ακριβώς, πως δεν χρησιμοποιούμε ικανοποιητικές μεθόδους μέτρησης του ρίσκου. Τα βιβλία είναι πολύ ευχάριστα και βρίθουν από παραπομπές στα οικονομικά, την πολιτική, τη φιλοσοφία και τις φυσικές επιστήμες. Τα συνιστώ σε όσους δεν τα έχουν διαβάσει. Τείνω, όμως, να συμφωνήσω, με το συνάδελφο Walras, ότι οι εξηγήσεις που παρουσιάζουν παραείναι απλουστευτικές. Δεν μπορεί να καταρρεύσει ο καπιταλισμός επειδή, ως κοινωνία, δείξαμε υπερβολική πίστη στις καμπύλες του Γκάους.

Κατανοώ ένα φαινόμενο σημαίνει ότι είμαι σε θέση να το εντάξω σε ένα ευρύτερο σύστημα θεώρησης της πραγματικότητας. Αυτό ακριβώς χρειαζόμαστε: ένα αυστηρό μοντέλο για την πρόσφατη κρίση. Δεν είναι απαραίτητο να είναι αμιγώς οικονομικό. Σίγουρα η Ψυχολογία, ας πούμε, έχει πολλά να μας πει για τα τελευταία δύο χρόνια. Χρειαζόμαστε, πάντως, μία νομολογική ερμηνεία του στυλ «Ο συνδυασμός του Α και του Β έφεραν το Γ». Δυστυχώς, ακόμα, είμαστε πολύ μακριά. Και ουσιαστική θεραπεία χωρίς την κατανόηση δεν μπορεί να υπάρξει. Τόσο απλά.

Στο τέλος των έργων επιστημονικής φαντασίας, οι κακές μηχανές καταστρέφονται και οι ελάχιστοι επιζώντες γήινοι, ετοιμάζονται, πάνω στα συντρίμμια, να οικοδομήσουν τον καινούριο κόσμο, χωρίς την εγκληματική τεχνολογία. Η σύγχρονη εκδοχή του σεναρίου αυτού είναι η «επιστροφή στην απλότητα». Όταν με το καλό η κρίση ξεπεραστεί (με ξόρκια και ξεματιάσματα) δε θα υπάρχουν πια derivatives, swaps και αιμοβόροι ντήλερς. Οι τράπεζες θα είναι, όπως παλιά τίμιοι οργανισμοί που παίρνουν καταθέσεις και δίνουν δάνεια (με μέτρο και μόνο σε όσους τα αξίζουν)˙ στις διαπροσωπικές σχέσεις θα κυριαρχεί ο αλτρουϊσμός και η αλληλεγγύη και όποιος θέλει να αγοράσει κάτι θα το πληρώνει με μετρητά του Θεού (κασούμπα) και όχι με εορτοδάνεια, πιστωτικές κάρτες και τα άλλα τερτίπια που μας έφεραν εδώ που είμαστε.

Αν δεν βρεθεί, γρήγορα, o νέος Keynes μας βλέπω να το γυρίζουμε σε «Μικρό Σπίτι στο Λιβάδι» το έργο.

Τρεις γρήγορες σκέψεις:

- Ο δείκτης Dow Jones ξαναέπιασε τα επίπεδα του 1929, μόλις το 1953. 24 χρόνια μετά.

- Ο μόνος λόγος που οι ελληνικές τράπεζες απέφυγαν τα τοξικά προϊόντα είναι επειδή κινούνται σε ολιγοπωλιακό περιβάλλον που τους επιτρέπει αισχροκερδείς χρεώσεις (πχ ενημέρωσης λογαριασμού, κατάθεσης σε τρίτους) οι οποίες στον πολιτισμένο - ανταγωνιστικό - κόσμο εξαφανίστηκαν πολλά χρόνια πριν. Και, όμως, σήμερα κοκορεύονται για την υγεία των ισολογισμών τους. Είναι σαν τον πατέρα που πηδούσε τις κόρες του και μετά δήλωνε περήφανος γιατί ήταν ο μόνος στο χωριό που δεν κόλλησε σύφιλη από την τοπική πόρνη.

- Αν τελικά υπερισχύσουν οι πιέσεις και μπει ταβάνι στα μπόνους των τραπεζιτών, τότε θα έχουμε το εξής ενδιαφέρον: Ο κ Βγενόπουλος θα μπορεί να πληρώνει όσα θέλει τους καμαρώτους στα φέρυ μπωτ, τις μαίες στο Μητέρα, τους παγωτατζήδες της ΔΕΛΤΑ και το Γιώργο Καραγκούνη. Θα ελέγχεται, όμως, νομικά για το τι θα δίνει στο dealing room της Marfin.